AKIL YÜRÜTME ve ÖNERME (13 aRALIK 2020 tarihinde eklendi)

 

AKIL YÜRÜTME:

Karşılaştığımız olaylar bizi şu ya da bu yönde karar almaya, şu ya da bu işi yapmaya zorlar. Bu seçimi yaparken, içinde bulunduğumuz koşulları değerlendirerek seçimimizi yapar, adımımızı ona göre atarız. Bu süreçte, bilerek ya da bilmeyerek, bazı doğruları ve bazı usavurma (akıl yürütme) kurallarını kullanırız.

Her önerme bir yargı (hüküm) bildirir. Bu yargı doğru ya da yanlıştır. Buna önermenin doğruluk değeri diyoruz.

Düşüncenin, adım adım ilerleyerek belli birtakım önermelerden belli bir sonuç çıkarması; yani yeni bir önermeye varması işlemine akıl yürütme denir. Böylece, bilinen önermelerden bilinmeyenlere varılmış ve yeni bir önerme ortaya konmuş olur.

Önerme, en az iki terimden oluşan, içinde en az bir yargı ve bir doğruluk değeri taşıyan cümlelerdir. Her öneme bir cümledir; ama her cümle bir önerme değildir. Dilek, soru, emir ve ünlem cümleleri bir yargı bildirmedikleri ve “doğru” ya da “yanlış” olarak değerlendirilemeyecekleri için için önerme değildir.

Örnek: “Bütün insanlar ölümlüdür” cümlesi bir önermedir. Çünkü bir yargı bildiriyor. Bu yargı doğru ya da yanlış olabilir.

SARS-CoV-2 adlı virüs ilk olarak Vuhan'da ortaya çıkmıştır” örneği de bir önermedir.

SARS-CoV-2 virüsüne karşı sizce etkili bir aşı geliştirilebilir mi?  Bu bir soru cümlesidir.

SARS-CoV-2 virisüne karşı aşı geliştirilmesini umuyorum.   Dilek cümlesidir.

Önerme Türleri:



Nitelikleri bakımından önermeler;
Olumlu önermeler, yüklemdeki özelliğin öznede bulunduğunu bildirir. Olumsuz önermeler ise yüklemdeki özelliğin öznede bulunmadığını bildirir.
 

olumlu önerme

Arıların iğnesi vardır.
(iğneye sahip olma evetleniyor)

olumsuz önerme

Altın sarı değildir.
(sarı renkte olma hayırlanıyor)

 

Burada önermenin anlam değil şekil bakımında olumlu olup olmadığına bakılır. "Adam cesaretsiz değildir." cümlesi anlam bakımından olumlu olsa da (adam cesaretlidir.)  şekil bakımından (cesaretsizlik adamda var mı sorununa olumsuz yanıt alındığı için) olumsuzdur.

 

Yapıları bakımından önermeler;
Basit önerme özne, yüklem ve bağdan oluşan ve bir tek yargı bildiren önermelerdir. Birden fazla önermenin "ve, veya, ise, ancak ve ancak" bağlaçlarıyla birbirine bağlanmasıyla bileşik önermeler oluşur.
 

basit önerme

Türkiye'nin başkenti Ankara'dır.
6*7=42'dir.

bileşik önerme

Kalem ve kağıt masanın üzerindedir.
Uyursan üşürsün.
Onu veya kardeşini tanıyorum.
Sayı ya tek ya çifttir.

 

Nicelikleri bakımından önermeler;


Tümel önermelerde yüklem öznenin bütün üyelerini kapsar.

Örneğin;

Bütün köpekler tüylüdür.
Hiçbir kuş zürafa değildir.
Her doğal sayı bire tam bölünür

Tikel önermelerde, yüklem öznenin bir kısım üyesini kapsar.

Örneğin;

Bazı insanlar yoksuldur.
Kimi hayvanlar otla beslenir.

Tekil önerme, tek, belli bir varlık hakkındadır Tekil önermelerde özne terimi ya tek bir varlığın özel ismidir – Örneğin;

 “Bu kalem kırmızıdır.”

“Şu kedi çok sevimli”.

Mahmut hoca iyi bir öğrenmendir.

AKIL YÜRÜTME TÜRLERİ: 

Üç tür akıl yürütme vardır;

1.     Tümdengelim (Dedüksiyon)

2.     Tümevarım (Endüksiyon)

3.     Benzeşim kurma (Analoji)

1.Tümdengelim; genelden özele ya da yasalardan olaylara geçiş şeklindeki akıl yürütmedir.

Tüm A’lar B’dir.
X bir A’dır.
O halde X bir B’dir.

“Bütün balıklar denizde yaşar. Çupra bir balıktır. O halde çupra denizde yaşar.”
“Bütün sporcular antreman yapar. Ali bir sporcudur. O halde Ali’de antreman yapıyor”
“Mantık bilenler doğru düşünür. Şeyma doğru düşünemiyor. Demek ki Şeyma mantık bilmiyor.
“Bütün insanlar ölümlüdür. Sokrates bir insandır. O halde Sokrates ölümlüdür”

Tümevarım;  özelden genele ya da olaylardan yasalara geçiş şeklindeki, akıl yürütmedir. Örn: “Gözlediğim bütün kargalar siyahtı. O halde bütün kargalar siyahtır “ çıkarımı, tümevarım şeklinde bir çıkarmadır.

Benzeşim;  ortak bir veya birden fazla özellikten yola çıkılarak A için verilen yargıyı B için de vermek.
Benzerliklere bakarak sonuca varmak. Bilinmeyen bir olgunun bilinen bir olguyla açıklanması.

Analoji formülü;
A ve B’de, X özelliği bulunur
A’da ayrıca Y özelliği bulunur
O halde B’de de Y özelliği bulunur.

Örneğin;

Dünya kendi ekseni etrafında döner ve Dünya’da gece ve gündüz oluşur.

Mars da kendi ekseni etrafında döner.

O hâlde Mars’ta da gece ve gündüz oluşur.

 

 



Ödev:

1-Bilimsel araştırmalarda tümevarım yöntemi nasıl kullanılır. Açıklayınız ve örnek veriniz.

2-Yukarıda anlatılan önerme türlerine birer örnek yazınız.

3- Aşağıdaki kavramları uygun boşluklara yerleştiriniz.

Tümdengelim

Önerme

Tümevarım

Tekil

Tümel

 

………………………………. de tümel bir önermeden özel bir sonuca ulaşılır.

Bir ifadenin …………………………………. Olabilmesi için bir yargı bildiriyor olması gerekir.

………………………………………. Önermelerde evrendeki tüm elemanlar etkilenir.

………………………………………………….. sonucunda elde edilen sonuçların doğruluğu kesin değildir.

Bir yargıdan bir kişi yapıyorsa bu …………………….. dir.      

Yorumlar

Bu blogdaki popüler yayınlar

PLATON’NUN VARLIK, BİLGİ VE DEĞER ANLAYIŞI

ARİSTOTELES: VARLIK, BİLGİ VE DEĞER ANLAYIŞI

15.-17. YY. FELSEFESİ